024. Για την δημογραφική εξέλιξη του Σουλίου
Για την πληθυσμιακή εξέλιξη του Σουλίου κατά τον 16ο αιώνα η μόνη πηγή, με βάση απογραφές, είναι τα οθωμανικά φορολογικά αρχεία.
Μας είναι γνωστές τρεις φορολογικές απογραφές που απόκεινται στο ΒΟΑ στην Κωνσταντινούπολη.
Η παλαιότερη σώζεται υπό μορφή λογαριασμού του 1530 για όλο το εγιαλέτι της Ρούμελης που περιλαμβάνει και τον λιβά των Ιωαννίνων. Οι ειδικοί θεωρούν ότι πρόκειται για λογαριασμό που βασίζεται σε προγενέστερη απογραφή του 1521 ( 367 Numarali.....) και η οποία δεν έχει διασωθεί αυτοτελώς.
Τα στοιχεία παρουσιάζονται συγκεντρωτικά, δηλαδή αριθμός φορολογούμενων και συνολικός φόρος ανά οικισμό.
Οι άλλες δύο, του 1551 (TT 273) και 1592 ( TT 608) διασώζονται στην ολότητα τους και είναι αναλυτικού τύπου δηλαδή έχουν και τα ονόματα των αρχηγών των νοικοκυριών που υπόκεινται σε φορολόγηση καθώς και την πλήρη ανάλυση της φορολογικής επιβάρυνσης ανά είδος προϊόντος ή τύπο φορολογίας.
Το Σούλι αποτελεί τον τέταρτο σε μέγεθος οικισμό του καζά του Αιδονάτ δηλαδή της περιοχής της Παραμυθιάς.
Μεγαλύτερος οικισμός είναι η Παραμυθιά ακολουθούμενη από την Οσδίνα (σήμερα Πέντε Εκκλησιές) και την Τσουρίλα (σήμερα Καλλιθέα).
Η σειρά κατάταξης δεν αλλάζει και μόνο το Σούλι εμφανίζεται στάσιμο πληθυσμιακά (ίσως και σε μικρή κάμψη) μεταξύ 1551 και 1592 ενώ οι άλλοι οικισμοί αυξάνονται.
Στα 1521 λοιπόν το Σούλι έχει συνολικά 173 φορολογούμενους εκ των οποίων 150 είναι αρχηγοί οικογενειών (χανέδων), 10 είναι εργένηδες (άγαμοι) και 13 χήρες. Αν υπολογίσουμε 5 άτομα ανά νοικοκυριό και 3 ανά χηρεύουσα γυναίκα προκύπτει ο πληθυσμός του Σουλίου στα 799 άτομα.
Η φορολογική επιβάρυνση τους ανέρχεται σε 8.552 άσπρα.
Τα αντίστοιχα στοιχεία για το 1521 για την Παραμυθιά είναι 388 χανέδες, 23 εργένηδες και 15 χήρες ( δηλ. 2008 άτομα) με συνολική φορολογική επιβάρυνση 40.606 άσπρα.
Για την Οσδίνα σημειώνονται 208 χανέδες, 10 άγαμοι και 16 χήρες ( δηλ. 1098 άτομα) με επιβάρυνση 30.669 άσπρα.
Η Τσουρίλα δεν εντοπίστηκε για την ώρα στον λογαριασμό.
Στις μεταγενέστερες απογραφές δεν σημειώνονται χήρες αλλά μόνο άγαμοι πέραν των χανέδων.
Στα 1551 το Σούλι εμφανίζεται με 210 χανέδες και 34 εργένηδες και επιβάρυνση 10.550 άσπρα. Πληθυσμός δηλαδή τουλάχιστον 1084 ατόμων.
Η Παραμυθιά έχει 481 χανέδες και 58 άγαμους ( άρα 2463 άτομα) με επιβάρυνση 40.765 άσπρα.
Η Οσδίνα έχει 301 χανέδες και 30 άγαμους ( άρα συνολικά 1535 άτομα) με επιβάρυνση 38.500 άσπρα.
Τέλος η Τσουρίλα έχει 260 χανέδες και 57 άγαμους ( δηλ. 1357 άτομα) με φορολογική επιβάρυνση 16.000 άσπρα.
Στην απογραφή του 1592 το Σούλι έχει 188 χανέδες και 51 άγαμους ( δηλ. 991 άτομα) με επιβάρυνση 13.500 άσπρα. Τρεις χανέδες σημειώνονται ως μουσουλμανικοί.
Η Παραμυθιά εμφανίζεται με 563 χανέδες και 167 άγαμους (δηλ. συνολικό πληθυσμό 2.982 άτομα) και επιβάρυνση 50.000 άσπρα.
Η Οσδίνα έχει 378 χανέδες και 52 εργένηδες ( δηλ. συνολικά 1942 άτομα) και επιβάρυνση 21.318 άσπρα.
Και η Τσουρίλα 323 χανέδες και 52 άγαμους ( δηλ. πληθυσμό 1667 άτομα) και επιβάρυνση 10.638 άσπρα.
Για το Σούλι πρέπει λοιπόν να αξιολογηθούν και τα εξής στοιχεία:
* ο πληθυσμός του δεν διαχωρίζεται σε συνοικίες (μαχαλάδες) όπως στην περίπτωση της Παραμυθιάς και της Οσδίνας.
* ο πληθυσμός του μεταξύ 1551 και 1592 εμφανίζει μείωση στους χανέδες (νοικοκυριά) χωρίς εντυπωσιακή αύξηση των εργένηδων
* στο Σούλι εμφανίζονται στα 1592 περιστατικά εξισλαμισμού εξέλιξη που συναντάται σε 3-4 μόνο χωριά του καζά της Παραμυθιάς.
Αρκετά ερωτήματα γεννιούνται και οι απαντήσεις λείπουν:
Άραγε υπήρξε αντίδραση στην δημογραφική κάμψη και στον εξισλαμισμό με μαζική αποδοχή μετοίκων;
Άραγε το Τετραχώρι οργανώθηκε για να υποδεχτεί αυτούς τους νέους κατοίκους χωρίς να αποτελεί ανάπτυξη προϋπαρχόντων μαχαλάδων;
Η ένταξη των νέων κατοίκων πως σχετίζεται με τον αριθμό των εργένηδων;
Το τέλος του 16ου αιώνα φαίνεται να υπήρξε περίοδος αλλαγών. Θυμίζουμε ότι η επικρατούσα αντίληψη είναι ότι οι ιστορικές οικογένειες που πρωταγωνίστησαν στους πολέμους με τον Αλή, εγκαταστάθηκαν στο Σούλι στις αρχές του 17ου αιώνα.
Πηγές: ΒΟΑ ΤΤ273
ΒΟΑ ΤΤ608
ΒΟΑ 367 Numarali Muhasebe-i vilayet-i Rum-ili Defteri.
Ankara 2008