008. Παρασούλι και Παραμυθιά υποκύπτουν / 1802
Στον τόμο με τα έγγραφα του 1802 ( Αρχ. Υπ. Εξωτερικών Γαλλίας) περιλαμβάνεται και σημείωμα για τους Σουλιώτες με σημειωμένη κατά την αρχειοθέτηση την ημερομηνία της 25ης Μαίου 1802 που είναι η ημερομηνία της αναφοράς Ρομιέ στην οποία ήταν συνημμένη. Αποτελεί ενημέρωση του Ρομιέ προς τον υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας για τις εξελίξεις:
Περί των Σουλιωτών
Προηγουμένως σας έχω γράψει για τους Σουλιώτες αλλά σήμερα οι υποθέσεις είναι αρκετά αλλαγμένες, οι Σουλιώτες είχαν κάποια πλεονεκτήματα στην αρχή αυτού του πολέμου, όπως σας το έγραφα, αλλά στο παρόν έχουν κάποια μικρά μειονεκτήματα που φαινομενικά δεν είναι μεγάλα αλλά ουσιαστικά είναι, κατά την γνώμη μου, πολύ αποφασιστικά.
Για να είναι καλά κατανοητό αυτό που έχω την τιμή να σας γράφω πρέπει να είστε ενημερωμένος για την θέση και κατάσταση των χωριών τους.
Η περιοχή των Σουλιωτών χωρίζεται σε δύο τμήματα, το ένα ονομάζεται Μεγάλο Σούλι και το άλλο Μικρό Σούλι, και τα δύο έχουν τα χωριά τους τοποθετημένα πάνω σε μια σειρά βουνών με εξαίρεση δύο χωριών του Μικρού Σουλίου που είναι στην πεδιάδα. Το Μεγάλο Σούλι βρίσκεται πάνω στα πιο ψηλά βουνά και περιλαμβάνει αριθμό χωριών μεγαλύτερο του Μικρού Σουλίου. Η κύρια περιοχή του Μεγάλου Σουλίου ονομάζεται Κιάφα.
Το Μικρό Σούλι έχει επίσης πολλά μικρά χωριά μεταξύ των οποίων τα πλέον διακεκριμένα είναι το Τσεκουράτι, το Τσαγκάρι, το Περιχάτι,η Γλυκή και η Νεμίτσα ευρισκόμενα στα λιγώτερο ψηλά βουνά αυτής της περιοχής, αλλά τα δύο μικρά χωριά της Γλυκής και της Νεμίτσας στην πεδιάδα.
Τα δύο Σούλια μαζί, προμηθεύουν κατά μέγιστο χίλιους ένοπλους, όλοι οι υπόλοιποι έχουν εξαλειφθεί στον προηγούμενο πόλεμο.
Η έκβαση του τελευταίου πολέμου πέρασε στα χέρια του Αλή πασά τα χωριά του Μικρού Σουλίου Τσεκουράτι, Περιχάτι, Γλυκή και Νεμίτσα, δεν υπάρχει παρά το Τσαγκάρι που να έμεινε στην εξουσία των Σουλιωτών. Εξαιρώντας έτσι το Τσαγκάρι όλα τα άλλα χωριά του Μικρού Σουλίου είναι όλα στην απόλυτη κυριαρχία του Αλή πασά.
Οι Σουλιώτες λοιπόν υποχρεώθηκαν την περασμένη χρονιά να κάνουν ειρήνη με τον Αλή Πασά, με την απώλεια αυτών των χωριών αυτός τοποθέτησε φρουρά τούρκικη αναθέτοντας την άμυνα τους σε έναν Μπουλούκμπαση, είδος ταγματάρχη, του Αλή πασά ο οποίος είχε την διαμονή του στο Τσεκουράτι.
Αυτή τη χρονιά ο Ιμπραήμ πασάς του Σκούταρι (;) και ο Μουσταφά πασά του Δελβίνου εκήρυξαν τον πόλεμο στον Αλή πασά , προσκάλεσαν τους Σουλιωτες σε συμμαχία μαζί τους οι οποίοι δέχτηκαν.
Στην αρχή αυτού του πολέμου οι Σουλιώτες κατέλαβαν με έφοδο τον πύργο του Τσεκουρατίου και περιέσφιξαν από τόσο κοντά τον Μπουλούκμπαση σε ένα από τους τελευταίους πύργους που ήταν στο σημείο να παραδοθεί όταν ο Χασάν αγάς που είναι ένας στρατηγός του Αλή πασά, επιτέθηκε αιφνιδιαστικά νύχτα στους Σουλιώτες, απεγκλώβισε τον Μπουλούκμπαση και υποχρέωσε τους Σουλιώτες να αναδιπλωθούν στα βουνά με τρόπο που σήμερα ο Χασάν αγά κατέχει όλη την περιοχή και κρατά τους αμυνόμενους του Μεγάλου Σουλίου περισφιγμένους μέσα στα τείχη τους χωρίς να μπορούν να κάνουν οποιαδήποτε επιδρομή.
Οι Σουλιώτες λοιπόν έχουν χάσει το Μικρό Σούλι που περιλαμβάνει το Τσεκουράτι, το Περιχάτι, την Γλυκή και την Νεμίτσα, δεν τους μένει τρεχόντως παρά το Μεγάλο Σούλι και το Τσαγκάρι, η Κιάφα είναι η κύρια περιοχή του, ιδού που έχουν περιοροστεί σήμερα οι Σουλιωτες.
Εν τούτοις εάν ο πόλεμος συνεχίσει μεταξύ Ιμπραήμ πασά, Μουσταφά πασά και Αλή πασά οι Σουλιώτες έχουν κάποιες ελπίδες να διατηρηθούν αλλά εάν η ειρήνη γίνει χωριστά όπως είναι επίφοβο, οι Σουλιώτες διατρέχουν τον κίνδυνο να χαθούν, δεν μπορούν να διατηρηθούν παρά με απεγνωσμένη άμυνα που ευνοείται από τα βουνά τους.
Ο Χασάν αγάς σήμερα υπόσχεται να δώσει ειρήνη στο Μικρό Σούλι υπό τον όρο να πληρώσει κάποιο φόρο στον Αλή και να δεχτούν τα χωριά τούρκικη φρουρά η οποία θα πρέπει να προστατεύεται από τους κατοίκους του Μικρού Σουλίου έναντι επιθέσεων του Μεγάλου Σουλίου. Οι κάτοικοι των χωριών του Μικρού Σουλίου είναι σύμφωνοι επ’αυτού πλην εκείνων της Γλυκής, η οποία ευρισκόμενη κάτω από τα βουνά του Μεγάλου Σουλίου, είναι εκτεθειμένοι στις επιδρομές τους. Γιαυτό αυτοί δεν θα συμφωνήσουν σε αυτή την συνθήκη παρά μόνο όταν θα λάβουν την άδεια του Μεγάλου Σουλίου. Γράψανε ήδη στους κατοίκου του Μεγάλου Σουλίου και αναμένουν την απάντηση.
Ως Τσαγκάρι μεταφράζεται το γραφόμενο στα γαλλικά “ zigari ”, που αναφέρεται και από τον Περραιβό ως “ Τζιγκάρι”.
Τα στοιχεία του σημειώματος διαφωτίζουν την κατάσταση των Σουλιωτών στο τέλος της άνοιξης 1802. Φαίνεται λοιπόν από τα τέλη του 1801 να έχει καταληφθεί, προφανώς προοδευτικά, όλο το Παρασούλι και παρέμενε ελεύθερο μόνο το Τετραχώρι με το Τσαγκάρι. Στην αρχή του 1802 προσπάθεια των Σουλιωτών ( του Τετραχωρίου) να αποσπάσουν το Τσεκουράτι απέτυχε λόγω της παρέμβασης του Χασάν Τσαπάρη. Οι τούρκικες φρουρές φαίνεται να μονιμοποιούνται με συμφωνίες των χωριών. Τέλη Μαίου 1802 μόνο η Γλυκή διαπραγματευότανε ακόμη.
Όλα δείχνουν ότι το πλαίσιο διαμορφωνόταν για τις διαπραγματεύσεις, που θα ακολουθήσουν στις αρχές του 1803, του Αλή με τους Σουλιώτες του Τετραχωρίου. Αυτές θα αφορούσαν σε συνθήκη παραμονής στο Σούλι με αποδοχή τούρκικων φρουρών μέσα στα χωριά δηλαδή όπως είχε γίνει με τα Παρασουλιωτοχώρια από το 1802. Παράλληλα με προσπάθεια από τον Αλή να πετύχει την αποχώρηση σημαντικών γενών με ανταλλάγματα.
Στη συνέχεια, στα τέλη 1803, η διαπραγμάτευση θα αφορούσε πλέον σε συνθήκη αποχώρησης όλων.
Πάλι στα έγγραφα του 1802 στο ίδιο άρχείο, στην αναφορά με ημερομηνία 7 Οκτωβρίου 1802 ( Γρηγ.) ο Ρομιέ έχει συνημμένο υπόμνημα στο οποίο παραθέτει πληροφορίες για την βαρειά ήττα που υπέστη ο Πρόνιος από τον Βελή:
Υπόμνημα που αφορά στην Αλβανία
Το Σάββατο 25 Σεπτεμβρίου ο Βελή πασάς γιός του Αλή διοικητή Ρούμελης επιτέθηκε με τον στρατό του από 9.000 άνδρες, στην πλειονότητα πεζικό, στον Αγά Πρόνιο διοικητή της Παραμυθιάς ο οποίος κατανικήθηκε πλήρως και υποχρεώθηκε να αποσυρθεί με αδύναμη συνοδεία στο ομώνυμο φρούριο όπου παρέμεινε με συνθηκολόγηση αφού έχασε εβδομήντα χωριά, των οποίων η πλειοψηφία των κατοίκων σκλαβώθηκε και εξακόσιοι άνδρες του στρατού του.
Ο νικητής Βελή πασάς έχοντας προσφέρει στον Χασάν αγά τον φίλο του , διοικητή του Μαργαριτίου και Λουγκαράτι, περιφέρειας της Ρούμελης, να εισέλθει στο στρατόπεδο του για να του αποδώσει την διοίκηση του στρατεύματος του για να το οδηγήσει εναντίον των Σουλιωτών, αυτός αποδέχτηκε και πήγε. Του Βελή πασά οφείλοντος να πάει στο Μοναστήρι Μπιτώλια για να διοικήσει, αντικαθιστώντας τον πατέρα του Αλή πασά που πρέπει να γυρίσει στα Γιάννενα. Οι Σουλιώτες χάνοντας έτσι τον μόνο προστάτη που είχαν τον αγά Πρόνιο που πρόσφερε άμυνα και προστάτευε τα δεξιά της περιοχής τους, περιορίστηκαν στο ύστατο άκρο. Λέγεται ότι με έλλειψη βοήθειας και άμυνας θα υποχρεωθούν προσεχώς να υποκύψουν στον Αλή πασά.
Το σημείωμα λοιπόν μας πληροφορεί για την ημερομηνία και την έκταση της ήττας του Πρόνιου, και την διατήρηση του στο κάστρο της Παραμυθάς με βάση συμφωνία συνθηκολόγησης. Εξέλιξη που συνιστούσε την απώλεια του τελευταίου στηρίγματος των Σουλιωτών του Τετραχωρίου.
Επίσης πληροφορούμαστε για την αναβάθμιση του Χασάν Τσαπάρη σε ρόλο αντικαταστάτη του Βελή και επικεφαλής στην επιχείρηση εναντίον του Σουλίου. Αναβάθμιση που φαίνεται να αναγνωρίζει αρκετές πολεμικές επιτυχίες του Χασάν στην τελευταία φάση της σύγκρουσης.
Πηγή: ADEL, 57CP, Il. Ion. tm2